W marcu br. ukazało się długo oczekiwane w środowisku energetyków, znowelizowane rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 492). Rozporządzenie to wchodzi w życie po sześciu miesiącach od dnia ogłoszenia, czyli 23 października br. Jednocześnie traci moc rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w tej samej sprawie.

Rozporządzenie określa wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy eksploatacji urządzeń energetycznych lecz nie podaje sposobów realizacji tych wymagań, czytelnik musi zatem korzystać z innych rozporządzeń szczegółowych i z wiedzy technicznej.
Urządzenia energetyczne – urządzenia, instalacje i sieci w rozumieniu przepisów prawa energetycznego – są to urządzenia stosowane w technicznych procesach wytwarzania, przesyłania, dystrybucji, magazynowania oraz użytkowania paliw lub energii. Do urządzeń energetycznych zalicza się urządzenia cieplne, gazowe i elektroenergetyczne.
Prace eksploatacyjne są to prace wykonywane przy urządzeniach energetycznych w zakresie ich obsługi, konserwacji, remontów, montażu i kontrolno-pomiarowym. Rozporządzenie określa wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy wspólne odnoszące się do wszystkich trzech grup urządzeń energetycznych oraz wymagania specyficzne odnoszące się do każdej poszczególnej grupy urządzeń energetycznych.
Prace eksploatacyjne należy prowadzić zgodnie z instrukcjami eksploatacji, które powinny zawierać w szczególności:
1 – charakterystykę urządzeń energetycznych,
2 – opis w niezbędnym zakresie układów automatyki, pomiarów sygnalizacji, zabezpieczeń i sterowań,
3 – zestaw rysunków, schematów i wykresów z opisami zgodnymi z obowiązującym nazewnictwem,
4 – opis czynności związanych z uruchomieniem, obsługą w czasie pracy i zatrzymaniem urządzenia energetycznego w warunkach normalnej pracy tego urządzenia,
5 – zasady postępowania w razie awarii oraz zakłóceń w pracy urządzenia,
6 – wymagania w zakresie konserwacji, napraw, remontów urządzeń energetycznych oraz terminy przeprowadzania przeglądów prób i pomiarów,
7 – wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy i przepisów przeciwpożarowych dla danej grupy urządzeń energetycznych, obiektów oraz wymagania kwalifikacyjne osób zajmujących się eksploatacją danego urządzenia,
8 – identyfikację zagrożeń dla zdrowia i życia ludzkiego oraz dla środowiska naturalnego związanych z eksploatacją danego urządzenia energetycznego,
9 – organizację prac eksploatacyjnych,
10 – wymagania dotyczące środków ochrony zbiorowej lub indywidualnej, zapewnienia asekuracji, łączności oraz innych technicznych lub organizacyjnych środków ochrony stosowanych w celu ograniczenia ryzyka zawodowego zwanych „środkami ochronnymi”.
Instrukcje eksploatacji opracowuje i dba o ich aktualizację prowadzący eksploatację, czyli jednostka organizacyjne, osoba prawna lub fizyczna, zajmująca się eksploatacją urządzeń energetycznych własnych lub powierzonych jej na podstawie zawartej umowy.

Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektroenergetycznych

Dla elektroenergetyków szczególnie interesujące są postanowienia paragrafu 25 i dalszych dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach elektroenergetycznych. Prace eksploatacyjne przy urządzeniach elektroenergetycznych w zależności od zastosowanych metod i środków ochronnych zapewniających bezpieczeństwo pracy, mogą być wykonywane:
• pod napięciem,
• w pobliżu napięcia,
• po wyłączeniu napięcia.
Przed rozpoczęciem prac pod napięciem lub w pobliżu napięcia należy zapewnić opracowanie i udostępnienie osobom skierowanym do tych prac instrukcji określających technologię, wymagane narzędzia oraz środki ochronne, które należy stosować podczas prowadzenia tych prac.
Przed przystąpieniem do wykonywania prac przy urządzeniach i instalacjach odłączonych od napięcia należy:
• zastosować odpowiednie zabezpieczenie przed przypadkowym załączeniem napięcia,
• oznaczyć miejsce wyłączenia, sprawdzić, czy nie występuje napięcie na wyłączonych urządzeniach i instalacjach elektrycznych,
• uziemić wyłączone urządzenia i instalacje elektryczne,
• oznaczyć strefę pracy znakami lub tablicami bezpieczeństwa.
Uziemienia urządzeń elektrycznych i instalacji na czas prac eksploatacyjnych należy tak zlokalizować, aby praca była wykonywana w strefie ograniczonej uziemieniami i co najmniej jedno z nich było widoczne z miejsca wykonywania pracy.

Prace stwarzające szczególne zagrożenie

Prace eksploatacyjne stwarzające możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego należy wykonywać na podstawie polecenia pisemnego. Należą do nich w szczególności prace:
• wewnątrz niebezpiecznych przestrzeni zamkniętych, komór paleniskowych kotłów, kanałów spalin, elektrofiltrów, absorberów, walczaków kotłów, kanałów i lejów zsypowych, rurociągów sieci cieplnych oraz w zbiornikach paliw płynnych i gazowych,
• wewnątrz zasobników węgla lub biomasy oraz zasobników pyłu węglowego lub biomasy,
• niebezpieczne pod wzglądem pożarowym wykonywane w strefach potencjalnie zagrożonych wybuchem,
• w obiegach wody elektrowni i elektrociepłowni, wymagające wejścia do kanałów, rurociągów, rur ssawnych i zbiorników, prace na ujęciach i zrzutach wody wykonywane z pomostów, łodzi lub barek oraz prowadzone pod powierzchnią wody,
• konserwacyjne, remontowe, montażowe, kontrolno-pomiarowe wykonywane wewnątrz turbin wiatrowych lub gondoli oraz prace konserwacyjne powierzchni zewnętrznych gondoli lub śmigieł wirnika turbiny wiatrowej,
• wykonywane w pobliżu nieosłoniętych urządzeń elektroenergetycznych lub ich części znajdujących się pod napięciem,
• przy urządzeniach elektroenergetycznych wyłączonych spod napięcia uziemionych w taki sposób, że żadne z uziemień nie jest widoczne z miejsca wykonywania pracy,
• wykonywane w wykopach w zakresie konserwacji, remontów, kontrolno-pomiarowych przy gazociągach i rurociągach ciepłowniczych,
• konserwacyjne, modernizacyjne lub remontowe przy kolejowej sieci trakcyjnej będącej pod napięciem,
• przy wyłączonych spod napięcia lub będących w budowie elektroenergetycznych linii napowietrznych, które krzyżują się w strefie ograniczonej uziemieniami ochronnymi z liniami znajdującymi się pod napięciem lub mogącymi znaleźć się pod napięciem w tym z przewodami trakcji elektrycznej,
• na skrzyżowaniach linii elektroenergetycznych znajdujących się pod napięciem lub mogących się znaleźć pod napięciem i przewodami trakcji elektrycznej,
• przy wyłączonym spod napięcia torze wielotorowej elektroenergetycznej linii napowietrznej o napięciu 1 kV i wyższym, jeżeli którykolwiek z pozostałych torów linii znajduje się pod napięciem,
• konserwacyjne, remontowe lub montażowe przy urządzeniach i instalacjach rozładowczych paliw płynnych i gazowych.
Wymienione prace powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby w celu zapewnienia asekuracji. Polecenie pisemne wykonania prac wydaje prowadzący eksploatację lub osoba przez niego upoważniona.
Bez polecenia jest dozwolone:
• wykonywanie czynności związanych z ratowaniem zdrowia lub życia ludzkiego,
• zabezpieczenie urządzeń energetycznych przed zniszczeniem,
• prowadzenie przez osoby uprawnione i upoważnione prac eksploatacyjnych określonych w instrukcjach eksploatacji.
Osobą uprawnioną jest osoba posiadająca kwalifikacje potwierdzone na podstawie przepisów prawa energetycznego, zaś osoba upoważniona to osoba wyznaczona przez prowadzącego eksploatację do wykonywania określonych czynności lub prac eksploatacyjnych.
Polecenie pisemne wykonania prac zawiera co najmniej:
• numer polecenia,
• określenie osób odpowiedzialnych za organizację i wykonanie pracy,
• określenie zakresu prac do wykonania i strefy pracy,
• określenie warunków i środków ochronnych niezbędnych do zapewnienia bezpiecznego przygotowania wykonania poleconych prac,
• wyznaczenie terminu rozpoczęcia i zakończenia prac oraz przerw w ich wykonywaniu.
Przy organizacji prac eksploatacyjnych na polecenie należy uwzględnić zapisy instrukcji eksploatacji.

Wyłączenia

Postanowień rozporządzenia nie stosuje się do prac wykonywanych:
• w podziemnych zakładach górniczych – w zakresie uregulowanym przepisami prawa geologicznego i górniczego,
• przy urządzeniach i instalacjach energetycznych w obiektach jądrowych podlegających prawu atomowemu,
• przy urządzeniach energetycznych powszechnego użytku – czyli przeznaczonych na indywidualne potrzeby ludności lub używane w gospodarstwach domowych.

Inne zmiany

W nowym rozporządzeniu zrezygnowano z szeregu definicji (w miejsce 20 pozostało tylko siedem), wprowadzono kilka nowych określeń, np. „strefa pracy”, zrezygnowano z niektórych funkcji w organizacji prac na polecenie, np. dopuszczającego czy nadzorującego, ograniczono również objętość rozporządzenia z 88 paragrafów do 35, co jednak nie oznacza spłycenia jego treści.

Michał Świerżewski