Prawidłowe, trwałe i czytelne oznakowanie przewodów, żył kabli i urządzeń jest podstawowym warunkiem ich bezpiecznej eksploatacji

Poprawne oznakowanie ułatwia rozpoznanie poszczególnych obwodów, zapobiega pomyłkom, zwiększa bezpieczeństwo pracy, skraca czas wyłączeń niezbędnych do przeprowadzania napraw, przeglądów i czynności konserwacyjnych, usuwania uszkodzeń, ułatwia je i zmniejsza koszty serwisowania.

Opisane powinny być przewody elektryczne i optyczne w rozdzielnicach, szafach sterowniczych i w sieciach IT, w sieciach alarmowych, sygnalizacyjnych, telewizji kablowej i przemysłowej, w stacjach bazowych GSM i w sieciach światłowodowych. Oznakowane i opisane powinny być również urządzenia rozdzielcze, sterownicze i zabezpieczające w rozdzielnicach i szafach sterowniczych. Oznakowanie kabli, przewodów, ich poszczególnych żył i aparatury rozdzielczej, zabezpieczającej i sterowniczej powinno być proste, jednoznaczne, czytelne, trwałe i zrozumiałe dla każdego, kto jest upoważniony do przeprowadzania przeglądów, napraw i konserwacji urządzeń elektrycznych.

Rys. 1. Międzynarodowy kod kolorów (fot. Partex)

Materiały

Oznaczniki do przewodów i urządzeń oraz ich konstrukcje – zatrzaski, opaski itp. – wykonuje się z tworzyw sztucznych, stali kwasoodpornej, aluminium i niekiedy z tkaniny bawełnianej. Materiały do wyrobu oznaczników powinny się charakteryzować następującymi cechami:
• odpornością na wpływy zewnętrzne – wilgoć, światło, promieniowanie UV, rozpuszczalniki organiczne, paliwa i oleje oraz w ograniczonym stopniu na działanie kwasów,
• odpornością na pleśni i grzyby,
• elastycznością w szerokim zakresie temperatur,
• w ograniczonym stopniu odpornością na udary mechaniczne.
Materiały te nie powinny zawierać związków halogenowych i przenosić płomienia, powinny być samogasnące. Właściwości podstawowych materiałów przeznaczonych do wyrobu oznaczników podane są w tabeli 1.

Sposoby znakowania

Wymagania stawiane oznacznikom reali
zują obecnie najczęściej stosowane sposoby znakowania izolacji przewodów, żył przewodów wielożyłowych, powłok kablowych i aparatury:
• laserem nadfioletowym,
• metodą termiczną z użyciem głowicy z symbolami graficznymi,
• drukiem atramentowym,
• za pomocą prefabrykowanych oznaczników, etykiet, tabliczek lub koszulek.

Rys. 2. Tabliczki Asteid firmy Aste – wykonane z poliamidu 6, służą do trwałego znakowania kabli i rur ziemnych oraz kabli i przewodów w instalacjach elektrycznych, energetycznych, telekomunikacyjnych i komputerowych. Sześć otworów montażowych pozwala na zamocowanie tabliczki wzdłuż lub w poprzek

Rys. 3. Znaczniki tras kablowych 3M EMS-iD

Laser nadfioletowy
Laser nadfioletowy umożliwia szybkie i bezpieczne znakowanie przewodów o dowolnych przekrojach. Szczególnie przydatny jest do znakowania przewodów o małych średnicach z cienką izolacją, gdzie inne techniki znakowania są zawodne. Oznakowania takie (napisy i informacje) umieszczone na izolacji przewodów i pokryciach zewnętrznych kabli są praktycznie nieścieralne i odporne na czynniki zewnętrzne. Laser nie narusza struktury materiału. Metodę tę stosuje się do znakowania przewodów i kabli w instalacjach przemysłowych wymagających wysokich technologii, np. w przemyśle lotniczym, taboru kolejowego naziemnego i kolei podziemnych, w przemyśle samochodowym i elektronicznym.

Rys. 4. Drukarka oznaczników T-800 Promark firmy Partex

Metoda termiczna
Znakowanie metodą termiczną jest wykonywane w wysokiej temperaturze za pomocą głowicy termicznej z kompletem symboli graficznych. Głowica ze znaczną siłą naciska przez folię nasyconą substancją znakującą na izolację przewodu lub powłokę kabla, co pozostawia trwałe oznakowanie.

Rys. 5. Stalowe oznacznik PKS firmy Partex. Wykonane ze stali kwasoodpornej, przeznaczone do pracy w ekstremalnych warunkach

Druk atramentowy
Znakowanie drukiem atramentowym polega na nanoszeniu symboli na powierzchnię izolacji przewodów i powłok zewnętrznych kabli za pomocą drukarki z kompletem czcionek i wysokiej jakości barwnych atramentów. Drukarka wykonuje trwałe oznakowanie odporne na działanie czynników zewnętrznych. Oferowane są atramenty m.in. do zastosowań standardowych, zmieniające kolor, wytrzymujące proces sterylizacji, widzialne pod wpływem promieniowania UV, do nadruku na powierzchniach wilgotnych.

Rys. 6. Oznaczniki z oferty firmy Weidmüller

Oznaczniki prefabrykowane

W instalacjach elektrycznych do znakowania przewodów stosowane są również oznaczniki prefabrykowane jednoznakowe lub wieloznakowe, zazwyczaj wykonywane w formie profili o przekroju kołowym, owalnym lub trójkątnym, nasuwane lub zatrzaskowe, z tworzyw sztucznych bezhalogenowych i nieprzenoszących płomieni, odpornych na działanie wysokich temperatur. Są one oferowane w ponacinanych odcinkach, co ułatwia ich odrywanie. Na poszczególne oznaczniki naniesione są symbole alfanumeryczne chronione metodami chemicznymi przed ścieraniem. Oznaczniki jednoznakowe są przeznaczone do samodzielnego zestawiania oznakowania na podstawie projektu elektrycznego lub innej specyfikacji.
Oferowane są oznaczniki:
• jednoznakowe i wieloznakowe o profilu otwartym zatrzaskowe z tworzywa sztucznego na przewody o przekroju okrągłym z nieścieralnym nadrukiem lub czyste do wykonania napisów przez użytkownika,
• jednoznakowe o profilu zamkniętym nakładane przed wprowadzeniem przewodu (żyły) do zacisku lub przed zaciśnięciem końcówki,
• jednoznakowe zapinane na przewodach wprowadzonych do zacisków lub z zaciśniętymi końcówkami,
• wieloznakowe o kształcie owalnym do nakładania na przewody niepodłączone; po nałożeniu przystosowują się do średnicy i kształtu przewodu,
• nasuwane na przewody z kieszenią na etykietę,
• jednoznakowe do kabli na taśmach mocujących,
• wieloznakowe drukowane lub wytłaczane,
• tulejki nasuwane na przewody do własnego opisu na miejscu montażu,
• koszulki termokurczliwe z nadrukiem typu „zrób to sam”,
• taśmy samoklejące do nadruku,
• jedno i wieloznakowe ze stali nierdzewnej mocowane taśmą stalową.
Do znakowania przewodów lub żył przewodów wielożyłowych z zaprasowanymi końcówkami wygodne są oznaczniki zatrzaskowe jedno- lub wieloznakowe. Oznaczniki tego rodzaju są przystosowane praktycznie do wszystkich popularnych średnic przewodów izolowanych.
Oznaczniki wieloznakowe mają formę tulei z tworzywa z nadrukiem wykonanym według specyfikacji zamawiającego. Napisy na tulejkach wykonywane są za pomocą drukarki atramentowej, są czytelne i trwałe. Tulejki łatwo nakłada się na przewody. Po nałożeniu trzymają się pewnie i nie zmieniają swojego położenia. Zajmują mniej miejsca niż odpowiadające im napisy złożone z oznaczników jednoznakowych. Oferowane są również tulejki bez napisów. Można na nie nanieść oznakowanie za pomocą odpowiedniego pisaka.
Tabliczki identyfikacyjne wykonywane są z poliamidu – materiału samogasnącego odpornego na większość substancji chemicznych stosowanych w technice i występujących w środowisku naturalnym z wyjątkiem kwasów. Mocuje się je do kabli lub wiązek przewodów opaskami zaciskowymi. Szereg otworów pozwala na ich mocowanie wzdłuż lub w poprzek wiązki. Napisy identyfikujące przewody lub obwody nanosi się za pomocą pisaków lub metodą termiczną, gwarantującą ich trwałość. Napisy metodami termicznymi wykonywane są przez wytwórcę według specyfikacji zamawiającego. Temperatura pracy bez odkształceń tego typu oznaczeń wynosi od -40 do 85oC.
Szyldy ze stali nierdzewnej kwasoodpornej z wytłaczanymi czytelnymi tekstami do znakowania kabli jedno- i dwuliniowe przeznaczone są do mocowania wzdłuż kabla. Szyldy stalowe są stosowane w środowiskach, w których występują zwłaszcza narażenia mechaniczne i chemiczne.
Etykiety z tworzywa sztucznego bezhalogenowego samoprzylepne do druku termotransferowego przeznaczone są do znakowania trwałego lub tymczasowego paneli operatorskich i urządzeń sterujących. Mają bardzo dobrą przyczepność do większości powierzchni i materiałów, w razie potrzeby można je łatwo usuwać bez pozostawiania resztek kleju. Ich temperatura pracy wynosi od -40 do 85^oC.
Etykiety z tkaniny bawełnianej do opisu ręcznego samoprzylepne, łatwe do opisywania i aplikacji, mają bardzo dobrą przyczepność do nierównych powierzchni. Naniesiony tekst jest trwały, nie rozmazuje się i nie wyciera. Do nanoszenia tekstu służą pisaki ze specjalnym tuszem odpornym na promieniowanie UV. Etykiety z tkaniny bawełnianej dostarczane w arkuszach o wymiarze A4 przyklejane są klejem z kauczuku syntetycznego, w razie potrzeby można je łatwo usuwać bez pozostawiania śladów kleju. Temperatura pracy tego typu oznaczeń wynosi zazwyczaj od -40 do 120^oC.
Kolorystyka oznaczników nie jest dowolna. Niektórzy producenci dostosowują kolory swoich wyrobów do międzynarodowego kodu kolorów, inni zaś stosują własną kolorystykę, zaś międzynarodowy kod kolorów na zamówienie. Na rysunku 1 przedstawiony jest międzynarodowy kod kolorów.

Rys. 7. Ploter MK500 firmy Partex. Oznaczniki opisywane są pisakiem napełnionym specjalnym tuszem wchodzącym w reakcję z materiałem oznacznika

Urządzenia do nadruku

Do samodzielnego wykonania oznaczników, etykiet i tabliczek opisowych służą urządzenia drukujące, w których stosowane są rozmaite techniki druku.
Plotery wykorzystują pisaki do opisywania czystych oznaczników na przewody, aparaty elektryczne, listwy zaciskowe różnych producentów. Urządzenie składa się zazwyczaj z plotera, matryc i oprogramowania sterującego. Czyste oznaczniki opisywane są pisakiem napełnionym specjalnym tuszem wchodzącym w reakcję z materiałem oznacznika. Urządzenie samodzielnie dobiera pisak odpowiedniej wielkości w zależności od rodzaju i wielkości oznakowania. Po zakończeniu nanoszenia opisu pisak jest automatycznie umieszczany w stacji bazowej, co zapobiega jago wysychaniu i utrzymuje w gotowości do dalszej pracy. Pisaki mogą być wielokrotnie napełniane tuszem reagującym. Mają one grubość od 0,18 do 1 mm. Pisak próbny służy do testowania – wykonywania próbnych napisów. Zazwyczaj tekst jest automatycznie dobierany do zaznaczonego typu profilu oraz wybranej liczby wierszy. Na ploterze może być również zainstalowana głowica grawerska do grawerowania laminatów dwuwarstwowych.
W miniploterach wyposażonych w klawiaturę i wyświetlacz, klawiatura służy do wykonywania standardowych operacji. Do nanoszenia opisów służą pisaki o wymiarach od 0,18 do 1 mm napełniane tuszem reagującym z materiałem oznaczników. Sterowanie jest realizowane z komputera PC lub przez specjalne oprogramowanie. Urządzenia są zasilane z sieci 230 V lub z wbudowanego akumulatora, co pozwala na pracę w terenie – wykonywanie oznakowań na miejscu montażu urządzeń. Tekst jest dobierany samoczynnie do zaznaczonego typu profilu oraz wybranej liczby wierszy.
Drukarki termotransferowe o różnych konstrukcjach służą do wykonywania własnych oznaczników na przewody, aparaty elektryczne, szafy sterownicze itp. Drukarki mogą być sterowane z komputera PC oprogramowaniem umożliwiającym import plików Excel, Word itp. Zazwyczaj w wewnętrznych pamięciach drukarek zapisane są wszystkie podstawowe symbole elektryczne, np. W, znak uziemienia, mm, Hz, V. Pracę ułatwia wbudowana klawiatura i wyświetlacz LCD lub diodowy oraz liczne funkcje dodatkowe, zależne od oprogramowania, producenta i typu. Niekiedy oprogramowanie graficzne pozwala na drukowanie dowolnych znaków, kodów kreskowych oraz grafiki w pełnym kolorze. Urządzenia tego rodzaju dobrze sprawdzają się przy drukowaniu identyfikatorów osobowych i dużych oznaczników przewodów. Wykonywanie opisów drukarkami termotransferowymi jest szybkie i wygodne, a nadruki są czytelne i trwałe
Drukarki UV wykorzystuje się do opisywania etykiet plastikowych do oznaczania listew zaciskowych, przewodów i urządzeń. W drukarkach tego rodzaju używany jest specjalny atrament, twardniejący pod wpływem promieniowania ultrafioletowego bez wydzielania żadnych substancji lotnych. Promieniowanie ultrafioletowe potrzebne do procesu twardnienia atramentu emitowane jest przez specjalny generator opracowany przez producenta drukarki. Działa on bez wydzielania ciepła i dlatego materiał na oznaczniki nie zmienia swojej struktury i nie deformuje się. Pozwala to na ponowne użycie niekompletnie wykorzystanych arkuszy materiału.
Do wykonywania nadruków informacyjnych oferowane są programy komputerowe wykorzystywane do sterowania różnego typu drukarek, zwłaszcza laserowych i igłowych lub ploterów. Za pomocą takiego programu można wybrać ciąg odpowiednich znaków i wykonać nadruk na etykietach, tulejkach lub na specjalnych kartach z PCW.

Opracowano na podstawie
materiałów firmowych