Norma PN-EN 61439 dotycząca rozdzielnic oraz szynoprzewodów niskiego napięcia obowiązuje już od 2010 roku. Równocześnie z wprowadzeniem tej regulacji zaczęły obowiązywać okresy przejściowe, które dopuszczały stosowanie zarówno norm starej serii PN-EN 60439, jak i norm nowej serii PN-EN 61439. Z dniem 1 listopada 2014 r. upłynął okres przejściowy dla normy PN-EN 60439-1 „Rozdzielnice i sterownice niskonapięciowe – Część 1: Zestawy badane w pełnym i niepełnym zakresie badań typu”. Od tej chwili jedyną obowiązującą normą dla sterownic i rozdzielnic do rozdziału energii elektrycznej jest norma PN-EN 61439-1/2.

W świetle upływających terminów okresów przejściowych oraz faktu, że polska norma PN-EN 61439 została opublikowana w języku oryginału (język angielski), bardzo ważne jest szerzenie świadomości zmian wśród zainteresowanych stron: prefabrykatorów rozdzielnic, osób i służb odpowiedzialnych za nadzór budowlany, inwestorów i użytkowników końcowych. Nowa norma wprowadza szereg zmian, dlatego tylko rzetelne informacje pozwolą na prawidłowe stosowanie i egzekwowanie stosowania postanowień nowego standardu. Ważną kwestią jest poznanie szczegółów normy, jednak dużo ważniejsza jest prawidłowa interpretacja jej zapisów oraz odniesienie ich do rzeczywistych rozwiązań stosowanych na co dzień w systemach rozdzielnic i szynoprzewodów niskiego napięcia. Firma Siemens zapewnia swoim partnerom doradztwo zespołu specjalistów wsparcia projektowego oraz technicznego, który pomaga we wprowadzaniu nowej normy na każdym etapie inwestycji: od procesu planowania i projektowania, poprzez dobór i ofertowanie odpowiednich rozwiązań, aż do wsparcia podczas realizacji i uruchomienia obiektu.
Pierwsza wersja nowej normy IEC 61439 została opublikowana w roku 2009. Regulacja zmieniła podejście do standaryzacji rozdzielnic. W dalszej części artykułu zostaną omówione najważniejsze różnice i zmiany.

Rys. 1. Struktura nowej normy PN-EN 61439

Powody wprowadzenia nowej normy

Wraz z nową normą IEC 61439 seria standardów dotyczących rozdzielnic i sterownic niskiego napięcia została radykalnie zmieniona i zrestrukturyzowana. Głównym powodem tych zmian były pewne kluczowe punkty krytyki poprzedniej normy IEC 60439. Występowały trudności ze zrozumieniem i wprowadzaniem w życie postanowień starej normy, co prowadziło do subiektywnej interpretacji niektórych jej punktów. Pojawiały się również zarzuty odnośnie słabego uporządkowania zawartości. Jednym z największych dylematów, przed którymi stawali użytkownicy tej regulacji, było rozróżnienie pojęć pełnego badania typu (TTA) i częściowego badania typu (PTTA). Prowadziło to do błędnych interpretacji i częstego nadużywania tych pojęć (w szczególności pojęcia pełnego badania typu TTA, które było przypisywane rozdzielnicom bez takich badań). Dodatkową wadą poprzedniego standardu była podwójna funkcja, jaką pełniła norma IEC 60439-1, która była zarówno dokumentem opisującym wymagania ogólne dla wszystkich norm serii 60439, jak również dokumentem produktowym dotyczącym rozdzielnic i sterownic niskiego napięcia. W nowej serii reguł dokonano jasnego rozdziału funkcji poszczególnych części normy.

Rys. 2. Badanie rozdzielnicy systemu Sivacon S8 w zakresie łukochronności

Rys. 3. Podział odpowiedzialności według PN-EN 61439-1

Znaczące modyfikacje

Nowa norma PN-EN 61439 wprowadza następujące zmiany w stosunku do PN-EN 60439:
• dodanie do PN-EN 61439-1 dodatkowych kryteriów z normy IEC 62208 dotyczących pustych obudów,
• likwidacja podziału na TTA (pełne badanie typu) i PTTA (częściowe badanie typu),
• wprowadzenie pojęcia „weryfikacja konstrukcji” (niem. Bauartnachweis, ang. design verification),
• jasny podział odpowiedzialności pomiędzy prefabrykatora i producenta oryginalnego,
• wprowdzenie alternatywnych metod weryfikacji rozdzielnic.

Struktura normy PN-EN 61439

Nowa norma wprowadza jasny podział na normę ogólną PN-EN 61439-1, opisującą ogólne i wspólne wymagania dla wszystkich produktów objętych tą normą, oraz normy produktowe PN-EN 61439-2/3/4/5/6 precyzujące specyficzne wymagania dla poszczególnych grup produktów. Rysunek 1 przedstawia omawiany podział wraz z zaznaczeniem, które normy są zastępowane.

Rys. 4. Rozdzielnica główna Sivacon S8 zasilana szynoprzewodem Sivacon 8PS

Podział odpowiedzialności i weryfikacja konstrukcji

Dotychczasowa norma nie określała w sposób jednoznaczny podziału odpowiedzialności pomiędzy producenta systemu i firmę prefabrykującą, dostarczającą gotowy produkt na obiekt. Nowa norma PN-EN 61439-1 wprowadza jasny podział odpowiedzialności, definiując za co odpowiedzialny jest producent oryginalny (np. Siemens), a za co odpowiedzialna jest firma prefabrykacyjna. Podział odpowiedzialności sprowadza się do tego, że producent oryginalny odpowiada za staranne zaprojektowanie i przetestowanie (zweryfikowanie) wyrobu wzorcowego. Producent oryginalny powinien poddać weryfikacji 12 punktów (m.in. wytrzymałość zwarciową, przyrosty temperatur, właściwości dielektryczne itp.). Wszystkie punkty podane są w rozdziale 10. normy PN-EN 61439-1.
Możliwe są trzy sposoby weryfikacji:
• test,
• porównanie,
• obliczenia.
Podane sposoby są równoważne. Nie oznacza to jednak, że każdy z 12 punktów może być zweryfikowany w dowolny sposób jedną z trzech metod. Norma precyzyjnie określa, w jaki sposób (przy pomocy której metody) mogą być zweryfikowane poszczególne wymagania. W praktyce oznacza to, że np. wymagania odnośnie wytrzymałości zwarciowej nie mogą być zweryfikowane za pomocą obliczeń, lecz muszą być zweryfikowane za pomocą testu. Należy pamiętać, że badanie rozdzielnicy w warunkach zwarcia jest badaniem niszczącym, a co za tym idzie kosztownym. Nie każdy producent dokonuje tak kosztownych badań. Firma Siemens przeprowadziła testy do weryfikacji wszystkich 12 punktów, co dokumentuje odpowiednimi certyfikatami z każdego pojedynczego badania. Użytkownik ma prawo zażądać potwierdzenia, w jaki sposób każdy z 12 punktów został zweryfikowany. Nie ma pewniejszej metody weryfikacji niż test (badanie), dlatego, mimo iż norma dopuszcza dla niektórych punktów weryfikację przez np. obliczenia, każdy użytkownik końcowy lub prefabrykator dbający o bezpieczeństwo obsługi oraz zasilanych urządzeń powinien wybierać systemy, które zostały zweryfikowane we wszystkich punktach za pomocą najbardziej niezawodnej metody, czyli poprzez badanie. Przykładem systemu zweryfikowanego za pomocą badań we wszystkich punktach jest system rozdzielnic Sivacon S8. Rysunek 2 pokazuje rozdzielnicę podczas badań na łukochronność.
W zakresie odpowiedzialności prefabrykatora jest produkcja systemu zgodnie ze wszystkimi wytycznymi producenta oryginalnego (tak, aby wyprodukowana rozdzielnica była zgodna z przebadanym przez producenta wyrobem wzorcowym). Jeśli prefabrykator w czasie produkcji nie dokonuje żadnych zmian w stosunku do oryginalnego systemu, wtedy zobowiązany jest tylko do wykonania końcowego testu rutynowego. Jeśli jednak producent dokonuje modyfikacji (np. używa aparatów innego producenta, montuje głowice szynoprzewodów innego producenta, dokonuje zmian w moście głównym itp.), wtedy w zakresie zmian staje się w rozumieniu normy producentem oryginalnym i jest zobowiązany do przeprowadzenia weryfikacji wszystkich 12 punktów, tak jak opisano powyżej. Podział odpowiedzialności został przedstawiony na rys. 3.

Podsumowanie

Z dniem 1 listopada 2014 r. przestała obowiązywać stara norma w zakresie rozdzielnic PN-EN 60439. Nowa norma
PN-EN 61439 wprowadza szereg zmian w stosunku do normy obowiązującej wcześniej. Między innymi wycofuje podział rozdzielnic na produkty z częściowym i pełnym badaniem typu. Zamiast tego wprowadza pojęcie weryfikacji konstrukcji, jednocześnie ustalając jasny podział odpowiedzialności pomiędzy producenta oryginalnego i prefabrykatora. Firma Siemens przetestowała swoje produkty według nowej normy nie tylko jako osobne urządzenia, lecz również jako kompletny system. Aby uniknąć kosztownych i problematycznych weryfikacji, każdy prefabrykator powinien stosować kompletne rozwiązania systemowe pochodzące od jednego producenta.

Łukasz Przybecki
Autor jest pracownikiem
firmy Siemens