W ramach inicjatywy MSSI ELECTRICAL, Sekcja Producentów Aparatury Elektrycznej Krajowej Izby Gospodarczej Elektroniki i Telekomunikacji (SPAE KIGEiT) przy współpracy z niezależnym, akredytowanym laboratorium Biura Badawczego ds. Jakości (BBJ) zleciła przebadanie 23 próbek wyłączników nadprądowych różnych producentów. Badanie, które rozpoczęto w listopadzie 2016 roku, miało na celu sprawdzenie produktów pod kątem ich zgodności z deklarowanymi przez producentów parametrami technicznymi. Wyniki badań wykazały, że 10 spośród badanych wyłączników nadprądowych (ponad 40%) nie spełnia wymagań normy PN-EN 60898-1.

Wyłączniki nadprądowe, których producent deklaruje zgodność z normą PN-EN 60898-1 powszechnie stosuje się w instalacjach elektrycznych w budownictwie mieszkaniowym i podobnym, czyli w obiektach, w których zazwyczaj nie ma specjalistycznego dozoru nad eksploatacją tejże instalacji. Bezpośredni dostęp do aparatu zainstalowanego w rozdzielnicy elektrycznej ma użytkownik lokalu, który nie posiadając odpowiednich kwalifikacji może dokonywać manipulacji dźwignią załączającą (np. ponownie załączyć wyłącznik nadprądowy w przypadku jego zadziałania podczas wystąpienia zwarcia w instalacji elektrycznej). Spełnienie rygorystycznych wymagań normy gwarantuje, że wyłącznik nadprądowy jest bezpieczny w obsłudze oraz w odpowiedni sposób zabezpiecza instalację elektryczną i urządzenia do niej przyłączone. Na polskim rynku dostępnych jest obecnie wiele różnych marek wyłączników nadprądowych, pochodzących zarówno z krajów Unii Europejskiej jak i spoza niej, o deklarowanych takich samych lub podobnych parametrach. Bardzo istotne jest, aby wyłączniki nadprądowe, które dostępne są na rynku, były w pełnym zakresie zgodne z wymogami obowiązujących norm.

Przedmiot badań i ich metodyka

Badaniom poddano najbardziej popularne typy wyłączników nadprądowych, tj. wyłączniki jednobiegunowe (1P), o prądzie znamionowym (In) 16 A, charakterystyce czasowo-prądowej B oraz znamionowej zwarciowej zdolności łączeniowej (Icn) równej 6000 A według normy produktowej PN-EN 60898-1 (lub 10 000 A, w przypadku, gdy produkt o takim parametrze Icn był podstawowym lub jedynym w ofercie producenta). Do badania wytypowano 23 wyłączniki nadprądowe (w tym 6 produktów własnych członków SPAE). Kompletna lista wszystkich produktów poddanych badaniom została sporządzona przez grupę roboczą MSSI SPAE na podstawie indywidualnych zgłoszeń jej członków, którzy przy wyborze kierowali się popularnością i dostępnością danej marki na rynku polskim, w szczególności na tradycyjnym rynku dystrybucyjnym (hurtownie i sklepy elektryczne, sklepy DIY) oraz e-commerce (sklepy internetowe). Dodatkowym kryterium wyboru były informacje przekazywane od instalatorów oraz użytkowników instalacji elektrycznych, dotyczące zaobserwowanych nieprawidłowości lub pojawiających się wątpliwości, co do poprawnej pracy, wynikających ze stosowania konkretnego wyłącznika nadprądowego. Z założenia, zakres przebadanych wyłączników miał pokrywać jak najszersze spektrum tego typu aparatów dostępnych na rynku polskim. Grupa robocza MSSI SPAE przeprowadziła wstępną analizę organoleptyczną zgłoszonych produktów pod kątem prawidłowości ich oznakowania i budowy. Wyniki tej analizy zostały przekazane do BBJ. Wykonane badania składały się z 6 części sprawdzających zgodność z wybranymi punktami normy PN-EN 60898-1 (tabela 1). Przy wyborze tych punktów kierowano się głównie aspektami dotyczącymi bezpieczeństwa osób oraz mienia podczas montażu i eksploatacji wyłącznika nadprądowego w instalacji elektrycznej, na które bezpośredni wpływ mają sprawdzone podczas badań parametry.

Opis wykonanego badania według normy PN-EN 60898-1

1. Sprawdzenie znakowania aparatów (wg pkt. 6 normy)
2. Sprawdzenie odstępów izolacyjnych powietrznych i powierzchniowych części zewnętrznych (wg pkt. 8.1.3 normy)
3. Sprawdzenie niezawodności wkrętów, części wiodących prąd i połączeń oraz zacisków do przewodów zewnętrznych (wg pkt. 9.4 i 9.5 normy)
4. Sprawdzenie własności dielektrycznych (wg pkt. 9.7 normy)
5. Sprawdzenie przyrostów temperatury (wg pkt. 9.8 normy)
6. Sprawdzenie znamionowej zwarciowej zdolności łączeniowej (Icn) oraz sprawdzenie wyłącznika po przeprowadzonych badaniach zwarciowych (wg pkt. 9.12.11.4.3 i 9.12.12 normy)

Wyniki badań
Przeprowadzone przez laboratorium BBJ w Lublinie badania wykazały, iż 10 spośród zgłoszonych 23 produktów nie spełnia przynajmniej jednego z punktów normy PN-EN 60898-1: aż sześć spośród nich nie przeszło pozytywnie badań zwarciowych pod kątem deklarowanej przez producenta znamionowej zwarciowej zdolności łączeniowej Icn, podczas gdy parametr ten ściśle związany jest z jedną z podstawowych funkcji, jaką pełni wyłącznik nadprądowy w instalacji elektrycznej, czyli zabezpieczanie tej instalacji, urządzeń do niej przyłączonych oraz jej użytkowników przed skutkami zwarć. W przypadku niektórych produktów zaobserwowano także ponadnormatywne wartości przyrostów temperatury dla warunków normalnej pracy wyłącznika oraz w jednym przypadku niespełnienie warunków zdolności wyłącznika do izolowania.

Nieprzestrzeganie przez producentów wymagań normy w zakresie wyżej wymienionych parametrów, w przypadku zainstalowania wadliwego produktu w instalacji elektrycznej, może skutkować niedostateczną ochroną podczas występowania w niej sytuacji awaryjnych (zwarcia elektryczne, nadmierne nagrzewanie się przewodów w konsekwencji prowadzące do pożarów) bezpośrednio zagrażających bezpieczeństwu jej użytkowników. Dodatkowo w przypadku trzech badanych wyłączników zaobserwowano brak naniesionej na aparacie klasy ograniczenia energii, której obecność wymaga norma PN-EN 60898-1. Parametr ten ściśle związany jest z bezpieczeństwem użytkowania aparatu. Wyłączniki nadprądowe posiadające najwyższą 3 klasę ograniczania energii w sposób najbardziej efektywny tłumią energię powstałą w aparacie podczas wyłączania prądu zwarciowego, ograniczając tym samym wyrzut niebezpiecznych gazów z jego wnętrza. Ma to szczególne znaczenie w przypadku obsługi instalacji przez osoby niewykwalifikowane.

Wnioski

Obecnie według Unijnego ustawodawstwa jedynym obowiązkiem nakładanym na producenta lub importera aparatury elektrycznej wprowadzającego produkt do sprzedaży na rynku europejskim, który ma potwierdzać zgodność podawanych parametrów ze stanem faktycznym, jest wystawienie tzw. Deklaracji zgodności UE oraz naniesienie poprawnego oznakowania CE na dany wyrób. Obserwacje przeprowadzone przez SPAE wykazały, iż nawet w tym zakresie bardzo często można napotkać nieprawidłowości, takie jak: powoływanie się na nieaktualną dyrektywę/normę produktową lub tylko na część normy, niepoprawne oznakowanie CE, brak tłumaczenia Deklaracji na język polski, którego wymaga polskie ustawodawstwo. Istotne jest zwiększanie świadomości konsumentów w zakresie wymagań prawnych, które stawiane są przed producentami, gdyż wiedza na ten temat pozwala zidentyfikować podejrzany, potencjalnie niebezpieczny produkt. Jednak sama Deklaracja zgodności nie zawsze jest gwarantem jakości aparatu elektrycznego, co wykazały wyniki badań przedstawionych w tym artykule. Dopiero obecność certyfikatów wystawianych przez akredytowane jednostki badawcze, takie jak BBJ, IEL, VDE, KEMA itp. daje pewność deklarowanych przez producenta parametrów. Chociaż nie są one obowiązkowe, z punktu widzenia świadomego konsumenta ich obecność powinna być jednym z ważniejszych kryteriów przy wyborze konkretnego produktu. Szczególnie, gdy wybór nieodpowiedniej jakości wyłącznika nadprądowego może zagrażać zdrowiu lub życiu użytkownika instalacji elektrycznej.